روایت های شرقی و غربی در پرواداری مورد توجه قرار گیرد، پرهیز از دوگانه سازی در ایران - وبلاگ وبساز

به گزارش وبلاگ وبساز به تازگی کتاب پروای دیگران به قلم دکتر مریم نصراصفهانی و به همت انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است.

نظریه اخلاق پرواداری یا همان اخلاق مراقبت، از نظریات نو در حوزه فلسفه اخلاق است که اغلب نظریه پردازان آن را فیلسوفان زن آمریکایی تشکیل داده اند. این رویکردِ نظری به اخلاق تلاش می نماید با شروع از تجربیات زنان در خانه و خانواده، که اغلب نادیده گرفته یا بی ارزش دانسته شده اند، فهم نوینی از اخلاق، آرمان و ارزش های اخلاقی ارائه دهد. کتاب حاضر کوشیده است ضمن معرفی این نظریه در متن تاریخی و فلسفی اش(ارزش های آن و بینش های نویی که ارائه می دهد)، به جدی ترین نقدها وارد بر آن نیز نگاهی داشته باشد.

نشست هفتگی شهر کتاب امروز سه شنبه 27 به نقد و آنالیز کتاب پروای دیگران نوشته مریم نصراصفهانی اختصاص داشت که با حضور علی اصغرمصلح، سیده زهرا مبلغ و مریم نصراصفهانی به صورت مجازی برگزار گردید.

نصر اصفهانی در این نشست توضیحاتی را درباره این کتاب ارائه کرد و گفت: این کتاب درباره اخلاق مراقبت است و در ترجمه های دیگر هم افرادی چون ملکیان از معادل هایی چون اخلاق غمخواری، رشیدیان اخلاق تیمارداری و من از اخلاق مراقبت استفاده کردم.

او با اشاره به ضرورت تالیف این اثر اضافه نمود: می شد من هم از متکفران درجه یک کتابی را در این باره ترجمه کنم اما احساس کردم ما برای مخاطب فارسی زبان احتیاج به کار متفاوتی داریم به همین علت دو فصل نخست کتاب درباره زمینه های پیدایش این نظریه اخلاقی و بعلاوه مباحث بنیادین متفکران فمینیست در این باره بحث نموده است.

او ادامه داد: در فصل نخست کتاب به ارتباط عقل و احساس در فلسفه اخلاق از فیلسوفان باستان تا کنون پرداخته شده است. بسیاری از فیلسوفان اعتبار زیادی برای صندلی عواطف در اخلاق قائل نبودند و یکی از مشهوتری ن تمثیل های افلاطون در این باره مصداق است.

نصر اصفهانی با اشاره به اینکه در فصل دوم مفهوم پروا مورد آنالیز قرار گرفته توضیح داد: تلاش کردم بگویم مفهوم پروا تنها به وسیله فمینیست ها بیان نشده و از روم باستان تا به امروز این مفهوم ریشه تاریخی داشته است.

او درباره دلایل انتخاب ترجمه پروا در کتاب یادآور شد: در فصل سوم ریشه های شکل گیری فلسفه پرواداری توضیح داده شده است. بعد از گلیگان فلاسفه فمینیست وارد میدان شدند و روی این موضوع تکیه کردند که تجربیات زن ها صدای اخلاقی متفاوتی دارند و به علت حاشیه نشینی آنها عادت به شنیدن استدلال های اخلاقی آنها ندارد. این نظریه گلیگان پایه نظری نظرات متفاوتی در حوزه های مختلف مالی، فمینیسم سبز، صلح و تفکر مادرانه، آموزش و پرورش... شد و همگی از این آبشخور تغذیه کردند. تعلیم و تربیتی هم که بر مبنای تفکر پروامدار شکل گرفته فرق دارد.

او با اشاره به اینکه بسیاری از نظرات اخلاق را در حوزه عمومی گذاشتند اما ما حوزه میانه ای هم مانند خانواده داریم که باید به آن اهمیت بدهیم گفت: بنابراین پرواداری در ساحت های مختلف زندگی اعم از خانواده، مدارس، جامعه و ... اهمیت دارد. در فصل انتهای کتاب هم بیان شده که یکی از مشهورترین نقدهای به فلسفه اخلاق پرواداری پرداخته شده است. مشهورترین نقد به این نظریه هم از جانب فمینیست هاست و معتقد هستند زنان در حوزه های مختلف حقوق برابر ندارند و شما از آنها می خواهید پرواداری را پی بگیرند بنابراین این نظریه به حاشیه نشین کردن زنان دامن می زند.

به گفته نصر اصفهانی، جین همتون همین نقد را به نظریه پرواداری بیان و بر بازتولید فرودستی تاکید می نماید و می گوید با استفاده از نظریه قراردادگرایی و بصیرت های فلسفه اخلاق پرواداری از قراردادگرایی زنانه نگر استفاده کنیم که رویکردش به دنیا این است که در عین حال که عدالت را اولویت دارد به نصیحت های پرواداری هم توجه می نماید. او معتقد است باید از قراردادگرایی در حوزه خصوصی و عمومی دفاع و بر مفاهیم پرواداری تکیه کنیم.

او در انتها گفت: امیدوارم کتاب گام کوچکی در معرفی تاریخی و فلسفی نظریه پرواداری باشد و بتوانیم مفاهیمی را که مورد نظر جامعه خودمان است از آن بهره برداری کنیم.

مصلح در این نشست توضیحاتی را درباره این کتاب ارائه کرد و گفت: کتاب عنوان دلنواز و تامل برانگیزی دارد و شاید خواننده در اولین مواجهه خودش بیاندیشد اگر دنیا ما پروای دیگران داشت چه قدر دنیای بهتری می شد. ما در آنچه که فکر می کنیم، تصمیم می گیریم و عمل می کنیم آیا پروای دیگران در آن هست یا خیر؟ به نظر می رسد موضوع اصلی کتاب همین باشد که مولف می خواهد پروای دیگران را برای خواننده زنده کند و آن را برای دیگران دغدغه مند کند.

او ادامه داد: من در مقام سخن گفتن درباره این کتاب با همین اصل پرواداری دیگران صحبت می کنم. البته مولف هم سعی دارد حتی در مقام پژوهش پروادارانه اظهار نظر و نقد کند.

مصلح با بیان اینکه مولف در جهت پیوند فلسفه و زندگی گام برداشته یادآور شد: تعداد آثار فلسفی که به زبان فارسی منتشر می گردد زیاد است. اما آثاری که به صورت مستقیم به فلسفه و زندگی می پردازد هنوز کم است و باید کارهای بیشتری انجام گردد.

به گفته او، ما در بحث فلسفه اخلاق مراقبت یا پروا در این کتاب با یک جهت گیری ویژه رو به رو هستیم. یکی از موضوعاتی که در علوم انسانی به رسمیت شناخته شده این است که ما یک موضوع را می توانیم با سنت های مختلف تقریر و توضیح دهیم. در فلسفه سنت های متعددی وجود دارد و حتی در فلسفه غرب به غیر از سه سنت اصلی، در درون آنها سنت های تالیفی خاصی داریم که یک موضوع را با نگاه آنها می توان صورت بندی کرد.

این استاد فلسفه گفت: اتکای من روی گروهی از فلاسفه اخلاق که مساله انها پروای دیگران است قرار می گیرد. مباحثی که در کتاب درباره احساسات، پروا، اخلاق زنانه نگر، گفت وگو و تعلیم و تربیت در نسبت با پروا و ... با توجه به تکثر سنت های فلسفه زمانه ما با اتکا بر سنت های فلسفه دیگر پیش می رود اما در این کتاب مولف سعی نموده از سنت های مختلف استفاده کند اما تکیه بر یک سنت فلسفی دارد که نمایندگان آن هم معرفی شده است.

مصلح توضیح داد: این نکته باید یک یادآوری به ما باشد که ما به عنوان ایرانیانی که علاقه به فلسفه و سنت های فلسفی نظری داریم بکوشیم از وقایع و میراث ملت های دیگر در این گونه مباحث استفاده کنیم و سعی بر ارزیابی و نقد آ نها داشته باشیم. رفتار ستیزه جویانه و تقابل به وضع و روزگار ما یاری نمی نماید. در مباحث مختلفی که دنیاشمول است و ما هم با آنها درگیر هستیم باید گنجایش و گگرددگی بیشتر و هاضمه قوی تر برای نقد داشته باشیم.

او با تاکید بر اینکه ما نباید اکتفا به بعضی از سنت ها کنیم و آنها را نهایی تلقی کنیم گفت: با گونه ای تجویز اصالت بخواهیم آنها در دنیا فرهنگی و فکری ما عینا وارد گردد و مقبول باشد. فلسفه با تکثری که پیدا نموده به گونه های مختلفی مسایل را می بیند. بعضی از شاخه های فلسفه در حدی کار فلسفی می نمایند که فقط مسایل کلان تر رشته علوم انسانی را صورت بندی می نمایند و آن علوم را در جهت کلان اندیشی یاری می نماید. البته این یکی از شئون فلسفه است که برای بعضی جاذبه دارد اما فلسفه نقش های دیگری هم دارد به طور مثال فلسفه آلمانی به طرح مسایل کلان زمانه علاقه دارد. بنابراین، این شان فلسفه پرداختن به کلان ترین پرسش هایی است که از عهده سایر علوم بر نمیاد. این وجه برای بعضی مهمترین رسالت فلسفه و برای بعضی امری انتزاعی است در حالیکه ما باید برای تفکر فلسفی مراتبی قائل باشیم و هر کدام از این مراتب را درجای خود پاس بداریم.

مصلح با اشاره به اینکه بحث پروای دیگران که در این کتاب روایت ویژه ای از آن ارائه شده تنها روایت نیست اضافه نمود: پروا و بحث دیگران و دیگری اکنون در میان فیلسوفان آلمانی و فرانسوی روایت های دیگری دارد و به نظر می رسد در کنار این گام باید گام های جدی تری هم برداشته گردد تا ادبیات گفت وگو درباره پروا و دیگران و مسایل پیرامونی آن مانند گفت وگو، مفاهمه، مهر و ... با توجه به جوانب متعدد آنها اندیشیده گردد.

او ادامه داد: فلسفه می تواند در مراتب مختلف به موضوعات بپردازد و ما به عنوان محقق ایرانی باید خودمان را عادت دهیم که درباره یک مساله در مراتب مختلف آن بتوانیم سیر کنیم و هر مرتبه را با توجه به دغدغه های در پس آن گرامی بداریم. در بحث های مطرح شده در کتاب سعی می کنم به وجوه دیگری که می تواندا موجب غنی تر شدن ادبیات این حوزه گردد اشاره کنم.

مصلح عنوان نمود: در فصل یک مولف به بحث احساسات اشاره نموده که در زمانه مساله مهمی است و باید بیش از این ها به آن پرداخت. تقابل بین احساس و عقل هم حتی در افلاطون باعث برانگیختگی نمی گردد یعنی نگاه کلانی که نسبت به طبیعت وجود دارد و اینکه همه چیز در متن طبیعت با توجه به نسبت بین سرشت طبیعی امور دیده می گردد ما می بینیم نگاه تقابل بین نگاه زنانه و مردانه شکل نمی گیرد. بنابراین یک نوع تلائم بین آن نگاه و صورت زندگی در یونان دیده می گردد.

به گفته این استاد فلسفه، فکر تقابل بین نگاه زنانه و مردانه و عقل و احساس موضوعی مدرن و معاصر است و نگاه تقابلی مدرن است که یکی از نتایجش تلاش برای برجسته کردن طرف دیگر تقابل است.

او استفاده از مباحث هگل در این باره را پیشنهاد کرد و گفت: بحث احساس و نسبتش با جامعه مدنی در کتاب پدیدارشناسی بسیار خوب مطرح شده و این بحث با عنایت به مباحث هگل در این باره بسیار کامل تر می تواند مطرح گردد. در فصل دوم مولف به یکی از مفاهیم مورد نظر هایدگر می پردازد. البته این بحث در بافت فکری هایدگر معنا دارد و وقتی از آن بافت جدا می گردد معنای خود را از دست می دهد. این بحث وقتی به موضوع پرواداری منتقل شده جان خودش را از دست داده است.

او اضافه نمود: در بحث دیگری که دغدغه مهمی در فصل سوم و چهارم است در 30 سال اخیر بسیار متنوع و متکثردرباره آن بحث شده و از دو سنت فلسفی در این موضوع استفاده شده است. البته در کتاب به لویناس اشاره شده اما موضوع دیگری می تواند بسیار گسترده تر بحث گردد. درباره پروا، احساس و دیگری در فلسفه معاصر فرانسه در نقد جامعه بورژوازی مباحث خوبی مطرح شده که می توانست در این اثر مورد استفاده قرار گیرد.

به گفته مصلح، در فلسفه معاصر این راه ها گگردده شده و ضروری است در گام های بعدی بر ادبیات پروا بیافزاییم. او با تاکید بر میراث دیگری های غیر غربی گفت: در آیین های شرقی مثل چین، هند، ژاپن و ... در حوزه فلسفه میان فرهنگی بحث پروای دیگری وجود دارد. در باره این موضوع مباحث عمیق و متفاوتی وجود دارد و این باز قلمروی دیگری برای این موضوع است.

او با اشاره به ارتباط پروای دیگران با جامعه ایرانی گفت: در ایران دوگانه سازی و تقابل بسیاری از بخش های مسنجم ما را گرفته و آفت شده است. طرح هر چه که بر این تقابل بیافزاید باید با احتیاط صورت گیرد. البته در مطالعه کتاب احساس کردم مولف با پروا در این باره صحبت کردند چون باید ملاحظه فرهنگ ایرانی را بکنیم. آخرین عبارت های کتاب بسیار مهم است و مسائلی هست که حتی اگر با آن موافق نباشیم باید به آن توجه کنیم. اکنون بخش بزرگی جامعه ما تلقی اشان این است که زنان عشق را رایگان در اختیار قرار دادند اما همواره فرودست بودند ما حتی اگر با این صورت بندی موافق نیستیم باید بکوشیم با احتیاط به صورت بندی بهتری برسیم.

زهرا مبلغ نیز در این نشست گفت: پروایی که در این کتاب معرفی شده عبارت از اهمیت دادن به دیگری و نگاه کردن به دنیا نیست بلکه نزدیکی به نگاه دیگران برای همدلی است. بعلاوه باید سعی کنیم مانند خودمان برای رشد و تعالی دیگری یاری کنیم.

او عنوان نمود: همین موضوع انضمامی یعنی درخواست پروای دیگران نسبت به ما موضوع جذابی است. این کتاب به جز روایت فلسفی از پروای دیگران تلاش می نماید بستری فراهم کند که ما به یک موضوع مبتلا به بشر امروزی عمیق تر نگاه کنیم.

مبلغ یادآور شد: ما امروز نه فقط در ایران بلکه شاید در دنیا با این موضوع درگیر هستیم که امکان گفت وگو یا از بین رفته یا سست شده و گفت وگوی همسطح زائل شده است. بنابراین این کتاب به این موضوع می تواند یاری کند.