بازی با دلباختگی تمام شد - وبلاگ وبساز

به گزارش وبلاگ وبساز، خبرنگاران ـ گروه فرهنگ: با دلباختگی عنوان رمانی از پی یر بوالو و توماس نارسژاک، دو نویسنده عظیم ادبیات پلیسی است که این گونه ادبی را به اوج خود رساندند. البته مقصود ادبیات پلیسی است نه گونه ای که امروز به نام تریلر معروف است چون این دو، تفاوت های ماهوی با یکدیگر دارند. به هرحال می توان بوالو و نارسژاک را به نوعی سلطان داستان پلیسی دانست که داستان هایشان دارای تحلیل و زمینه روانشناسانه است؛ هم تحلیل از جانب خودشان و هم تحلیلی که مخاطب می تواند از اثرشان ارائه دهد.

موضوع مورد طرح در رمان با دلباختگی شاید برای خواننده آثار این دو نویسنده، تکراری باشد: رابطه زن و مرد و پیچیدگی هایش. اما این دو در هر رمان، یا از منظری دیگر به این مساله نگاه نموده، و یا طرح و قصه ای جدید ارائه می نمایند. می توان شباهت های زیادی میان شخصیت های زن یا مرد رمان های مختلف بوالو و نارسژاک پیدا کرد. به عنوان نمونه اِوا زنی که در با دلباختگی حضور دارد، از جهت غرور و تکبر، رفتاری مانند تامارا در رمان مرغان شب دارد؛ زنانی که بازی های خطرناک طراحی می نمایند و شاید از بازی دادن دیگران هم لذت می برند.

در توصیف تم یا زمینه کلی این داستان، شاید از عبارت خلاصه شده جنایت و مکافات استفاده گردد اما استفاده صرف از این عبارت، برای این رمان، عبارتی ابتر و ناقص است چون با دلباختگی، چیزی فراتر است؛ یعنی وارد کردن یک بازی زنانه و حیله گرانه در پس دادن مکافات یک جنایت. حیله گری و منفعل نبودن زنان را در دیگر آثار بوالو و نارسژاک شاهد بوده ایم و می دانیم که یک پای ثابت طرح و نقشه های هوشمندانه داستان هستند.

در باب زبان روایی با دلباختگی

این رمان هم مانند دیگر آثار مشترک بوالو و نارسژاک، اثری درون کاو و روانشناختی است که افکار و اندیشه های شخصیت اصلی و تاحدودی دیگر شخصیت های داستان را کند و کاو می نماید. فرازهایی از رمان، اندیشه های مالیخولیایی ناشی شده از گناه و جرم را چنان موشکافانه و دقیق به تصویر می کشند که خواننده، هنگام مطالعه، چند صفحه یا حتی حدود یک فصل از رمان را به خواندن درگیری های درونی و روانی شخصیت گذرانده است. نمونه رقیق تر این موضوع در یکی از فرازهای رمان که مربوط به افکار دو شخصیت است در ادامه می آید:

آن ها آرام در فاصله های طولانی گفت وگو می کردند. آن چه میان شان می گذشت، حالت جنون آمیزی نبود که آن ها را به طرف یکدیگر بکشاند. آیینی شده بود ایجاد نماینده هیجانی هذیان گونه، و محونماینده مرزهای موجود بین آن ها. آن گاه احساس می کردند در عنصری واحد، در اتحادی روانی قرار گرفته اندو افکار واحدی دارند، گرچه از ماهیّت آن بی اطلاع اند. آن چیزی که در این زمان به هم می گفتند، دیگر نمی توانست خاطر یکی یا آن دیگری را جریحه دار کند. حتی احساس هویّت خودشان را از دست می دادند. آن ها مبدل به مرد و زن، به زوج، به موجودی یگانه می شدند. هیچ سعادتی رفیع تر، دل انگیزتر، وحشتناک تر از این نمی شناختند.

یا نمونه دو نفره دیگر: ناگهان احساس بیکاری و بی هدفی کردند و حدس زدند اولین نفری که دهان باز کند، حرف فوژر را پیش خواهد کشید.

اما یک نمونه مهم از قسمت های مهم رمان که به درون کاوی شخصیت اصلی می پردازد، به این ترتیب است: این بار متوجه شد که دارد از نزدیک به موضوع نگاه می نماید. اِوا هدف قرار گرفته بود؛ و او از خلال اوا. ناگهان موضوع روشن شده بود. هر دوی آن ها هنوز فکر می کردند می توانند از خود دفاع نمایند، ولی خیلی دیر شده بود. وانگهی از خودشان در برابر چه کسی دفاع نمایند؟ در برابر یک مُرده؟...

با این حال، رمان طبق توقعی که از نویسندگانش داریم، از ابتدا تا سرانجام با این لحن روانشناسانه پیش نمی رود، بلکه در فرازهایی، راوی دانای کل به گزارش پلیسی و روایت داستانی یک پرونده رو می آورد. یعنی از روانشناسی روی گردانده و لحن داستان پلیسی های پاورقی را به خود می گیرد؛ مثلا:

ساعت نه، پسربچه ای دوان دوان وارد کلانتری کوچه بن - آنفان شد...

ـ آقا، مادرم گفت که شما فورا بیاین. او یکی رو پیدا نموده که مُرده.

سر ظهر، سربازرس بور ِل، از پلیس آگاهی، کنار جسد میلو زانو زد.

اما زبان داستانی بوالو و نارسژاک، گونه دیگری هم دارد؛ زبانی که تصویری است و فقط وقایع را توصیف و تشبیه می نماید که خواندن داستان را روان و لذت بخش تر می نماید. یعنی آوردن چنین توصیف یا تشبیهاتی در میان اتفاقات زخمت و بی رحم، زیبایی قابل توجه و ظریفی به روایت داستان داده و اثرگذاری صحنه یا یک آن را در نظر بیننده، چندین برابر بیشتر از یک روایت معمولی می نماید. مانند این 3 نمونه: به این می گویند قطع رابطه. به همان سادگی ِ تکاندن خرده های نان از روی لباس یا به هتل رسید و با قرص خواب آور خودش را مدهوش کرد. در واقع با خودش مسئله ای نداشت؛ بلکه می خواست، پیشاپیش روز یکشنبه را نابود کند. و زمانی که ژان سعی می نماید نامه بنویسد ولی جمله ها یخ می زدند.

گره افکنی و گره گشایی ها

رمان هایی که بوالو و نارسژاک نوشته اند، به معنای واقعی، پلیسی هستند. و همان طور که اشاره شد این دو، رمان پلیسی را به حد اعلای خود رساندند. به این ترتیب، تعلیق را تا سرانجامی راستا داستان نگه می دارند و حتی گاهی تعلیق هایی در میانه داستان یا جایی که مخاطب توقعش را ندارد، ایجاد می نمایند. گره افکنی و تعلیقات مضاعفی که بوالو و نارسژاک وارد رمان شان می نمایند، می تواند موجب حدس زدن مخاطب و لذت بردنش از خواندن معماهای داستان گردد.

شخصیت و شخصیت پردازی

شخصیت اصلی رمان های بوالو و نارسژاک، اکثرا از میان مردم عادی انتخاب شده اند. یعنی پلیس، گنگستر یا شخصیتی از این دست نیستند. ولی اتفاقات و شیوه روایتی که از داستان مربوط به این شخصیت ها ارائه می شوند، داستان های این دو را تبدیل به نمونه های اعلای رمان پلیسی کرد. شخصیت پردازی هایی که بوالو و نارسژاک ارائه می دهند، از گونه درونگرا و در حوزه روانشناسی هستند. یعنی سهم کنش های درونی و ذهنی شان، در روایت داستان، بسیار بیشتر از کنش های بیرونی آن هاست.

در رمان با دلباختگی شخصیت اصلی ژان لوپرا، مردی نوازنده پیانوست ولی محور اصلی تحرکات و اتفاقات داستان زنی است که 20 سال از لوپرا عظیم تر است یعنی اوا. در طول رمان، تصور و دیدگاهی که ارائه می گردد این است که گویی ژان و اوا که دو عاشق دلباخته هستند در دام فوژر، همسر اوا که توسط ژان کشته شده، افتاده اند. غافل از آن که بازی هایی که طراحی شده و اتفاقاتی که می افتد، توسط اوا طراحی شده است. جمله ای که به طور مرتب در طول رمان بیان می گردد، این است که نباید او (فوژر که کشته شده) برنده گردد یا خب این طوری او برنده می گردد. اما در نهایت وقتی اوا، مسائل را آن طور که خودش خواسته طراحی نموده و خود را با اعتراف دروغین تسلیم پلیس می نماید، بازی را می برد چون با لطفی که در حق ژان می نماید، او را مدیون خود می نماید. رمان نیز با این جمله به خاتمه می رسد: او (اوا) بازی را برده بود.

صادق وفایی